بعد از جراحی اصلاح ستون فقرات چه اتفاقی می‌افتد؟
جراحی اصلاح انحراف ستون فقرات، یکی از پیچیده‌ترین جراحی‌های ارتوپدی است که می‌تواند کیفیت زندگی بیماران، به‌ویژه نوجوانان و بزرگسالان را به‌طور چشم‌گیری بهبود دهد. اما این تنها نقطه‌ی آغاز است؛ چرا که بخش بزرگی از موفقیت درمان، به دوره‌ی پس از جراحی بستگی دارد. درک بهتر این روند نه تنها باعث کاهش نگرانی می‌شود، بلکه مشارکت مؤثرتری از سوی بیمار و خانواده را در فرآیند درمان تضمین می‌کند.
انتخاب یک جراح مجرب و متخصص، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض، کوتاه‌تر شدن دوران بستری و موفقیت طولانی‌مدت درمان دارد. به همین دلیل، مراجعه به پزشکانی با تجربه‌ی بالینی گسترده مانند دکتر بابک میرزاشاهی، فوق تخصص جراحی ستون فقرات، می‌تواند تضمین‌کننده‌ی یک روند درمانی امن، دقیق و مؤثر باشد.
- 24 تا 72 ساعت اول پس از جراحی
چه اتفاقی در بیمارستان می‌افتد؟
پس از پایان جراحی، بیمار به بخش مراقبت ویژه منتقل می‌شود. در این مرحله، تیم درمانی علائم حیاتی، وضعیت تنفسی، سطح هوشیاری، سطح درد، خونریزی، عملکرد اندام‌ها و عفونت احتمالی بیمار را به‌طور مداوم پایش می‌کند. ممکن است لوله‌هایی مثل کاتتر ادراری، درن‌های جراحی و سرم‌های تزریقی متصل باشد.
کنترل درد
طبق مقالات جدید، استفاده از داروهای چند‌گانه برای کنترل درد (مثل لیدوکائین و مخدرها به‌صورت ترکیبی) نتایج خوبی در کاهش درد و بهبود حرکت بیمار داشته است. در صورت مشاهده‌ی واکنش‌های غیرعادی مثل ضعف شدید یا اختلال در بینایی، ممکن است داروها تعدیل یا قطع شوند.
پایش‌های اولیه‌ی پزشکی
معمولا در ۲۴ ساعت اول، آزمایش خون (به‌ویژه سطح هماتوکریت و هموگلوبین) برای ارزیابی نیاز به تزریق خون انجام می‌شود. با این حال، در بیمارانی که شرایط پایداری دارند، نیازی به آزمایش روتین روزانه نیست.
- بستری در بیمارستان و شروع حرکات
مدت بستری چقدر است؟
مدت بستری بسته به نوع جراحی و سن بیمار متغیر است اما در بیمارانی که دچار عارضه نمی‌شوند، این مدت معمولا بین ۳ تا ۵ روز است و پیش‌نیاز این ترخیص سریع، درد کنترل‌شده، تحرک نسبی و وضعیت پایدار علائم حیاتی است. امروزه با به‌کارگیری پروتکل‌های جدید، بیش از %80 بیماران نوجوان در عرض ۳ روز مرخص می‌شوند.
شروع حرکت
برخلاف گذشته که استراحت مطلق توصیه می‌شد، امروزه طبق برنامه‌های بهبود سریع پس از جراحی (ERAS)، بیماران خیلی زود و گاهی در همان روز جراحی با کمک فیزیوتراپیست، حرکت را شروع می‌کنند؛ به این صورت که ابتدا بیمار با کمک فیزیوتراپیست به نشستن روی تخت و سپس ایستادن و راه رفتن تشویق می‌شود. این مرحله برای جلوگیری از لخته شدن خون، بهبود تنفس و تسریع بهبودی حیاتی است.
تجهیزات پزشکی مورد استفاده
در طول بستری، ممکن است از تجهیزات زیر استفاده شود:
- لوله‌ی تخلیه ترشحات
- سوند ادراری
- سرم یا تزریق دارویی
- وسایل کمک‌حرکتی (واکر یا کمربند حمایت‌کننده)
- ترخیص از بیمارستان و بازگشت به خانه
پزشک زمانی اجازه‌ی ترخیص می‌دهد که بیمار شرایط زیر را داشته باشد:
- علائم حیاتی و وضعیت زخم پایدار باشد و زخم قابل مراقبت در منزل باشد
- بیمار تب یا علائم عفونت نداشته باشد
- نیاز به تزریق مسکن‌های قوی نداشته باشد و درد با داروهای خوراکی قابل کنترل باشد
- توانایی خوردن غذا و نوشیدن مایعات داشته باشد
- قادر به راه رفتن با کمک یا بدون کمک باشد
پیش از ترخیص، آموزش‌هایی درباره‌ی مراقبت از زخم، داروها، رژیم غذایی، علائم هشداردهنده و زمان مراجعه بعدی داده می‌شود. همچنین، هماهنگی برای وسایل کمکی و آماده‌سازی فضای خانه پیشنهاد می‌شود.
خانواده‌ها باید در روزهای نخست، حمل بیمار با خودرو را با احتیاط ویژه انجام دهند؛ باید از وسایل نقلیه‌ای استفاده شود که بیمار بتواند در آن راحت بنشیند. هممچنین رانندگی توصیه نمی‌شود و وجود یک همراه ضروری است.
- هفته‌های اول در خانه
این دوره حساس است و نیاز به حمایت همه‌جانبه‌ی خانواده دارد. بیمار باید تا چند هفته از فعالیت‌های سنگین، بلند کردن اجسام، خم شدن یا چرخیدن ناگهانی و نشستن‌های طولانی‌مدت اجتناب کند. بهتر است از صندلی مناسب، تخت با ارتفاع کافی و محیطی ایمن استفاده شود.
مراقبت از زخم و بررسی روزانه آن از نظر قرمزی، ترشح یا تورم الزامی است، زخم باید خشک و تمیز نگه داشته شود و در صورت ترشح، بوی بد، قرمزی شدید یا تب، باید با پزشک تماس گرفت.
معمولا برای کنترل درد و عفونت، داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی تجویز می‌شود. همچنین برخی بیماران ممکن است دچار یبوست ناشی از داروهای مسکن شوند که ممکن است در آن‌ها داروهای ملین یا اصلاح رژیم غذایی تجویز گردد. تغذیه‌ی مناسب (پروتئین بالا، مایعات کافی) روند ترمیم را تسریع می‌کند.
بسیاری از نوجوانان یا بزرگسالان پس از جراحی دچار اضطراب یا خلق پایین می‌شوند. ایجاد محیطی آرام و حمایت‌گر و صحبت با روان‌شناس یا مشاور به‌ویژه در نوجوانان، می‌تواند به کاهش استرس و احساس ناخوشایند کمک کند.
- توان‌بخشی و فیزیوتراپی
بر اساس مقالات، فیزیوتراپی تخصصی باید از ۲ تا ۴ هفته پس از جراحی آغاز شود، به شرطی که بیمار درد شدیدی نداشته باشد و زخم بهبود یافته باشد. برنامه‌ی توان‌بخشی شامل تمرینات تنفسی، تمرین‌های اصلاحی، کشش و تقویت عضلات، بهبود تعادل و اصلاح الگوی راه رفتن است. تحقیقات نشان داده‌اند که فیزیوتراپی منظم با کاهش درد، بازگشت سریع‌تر به فعالیت روزمره و افزایش کیفیت زندگی در بلندمدت مرتبط است.
- بررسی‌های پزشکی و پایش وضعیت بیمار
معمولا نخستین مراجعه‌ی بعد از جراحی ۲ تا ۴ هفته پس از ترخیص انجام می‌شود. در این جلسات، پزشک جراح تصاویر رادیولوژی ستون فقرات را بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل کند که هم‌ترازی مهره‌ها حفظ شده، عارضه‌ای مانند جابجایی پیچ‌ها یا جوش نخوردن مهره‌ها (pseudarthrosis) وجود ندارد و منحنی اصلاح‌شده پایدار است.
با این وجود مطالعات نشان داده‌اند که تصویربرداری روتین بلافاصله بعد از جراحی در بیمارستان اغلب غیرضروری است و تصمیم‌گیری برای عمل مجدد، به‌ندرت براساس آن تصاویر گرفته می‌شود. در مطالعه‌ای با بیش از ۵۰۰ بیمار، فقط %02/0 موارد به علت یافته‌های تصویربرداری به اتاق عمل برگشتند. بنابراین، تصویربرداری روتین بعد از عمل برای همه بیماران ضروری نیست و تنها در صورت علائم نگران‌کننده تجویز می‌شود.
- بازگشت به مدرسه یا کار
زمان بازگشت به فعالیت‌های اجتماعی بسته به نوع جراحی، سن بیمار و پیشرفت در فیزیوتراپی متفاوت است. در نوجوانان، معمولا بین ۶ تا ۸ هفته بعد از جراحی می‌توان مدرسه را شروع کرد، مشروط بر اینکه فشار فیزیکی کم باشد و شرایط روانی بیمار مناسب باشد. در بزرگسالان شاغل، بازگشت به کارهای پشت‌میزی حدود ۸ هفته و برای کارهای سنگین ممکن است تا ۳ تا ۶ ماه به طول انجامد. داشتن صندلی مناسب و فواصل استراحت منظم توصیه می‌شود.
- عوارض احتمالی بعد از عمل
با اینکه بیشتر بیماران دوره‌ی بهبودی خوبی را پشت سر می‌گذارند اما برخی از عوارض ممکن است رخ دهند، از جمله:
- تب بالا
- عفونت محل جراحی
- خونریزی
- جوش نخوردن مهره‌ها (pseudarthrosis)
- قرمزی یا ترشح زخم
- شکستگی پیچ یا میله‌ها
- نامیزانی در شانه‌ها یا لگن
- انحراف دوباره‌ی ستون فقرات در طولانی‌مدت
- درد ناگهانی شدید
- اختلال حرکتی یا حسی در پاها
عارضه‌هایی مانند پیش‌آمدگی زودهنگام قوس ستون فقرات (PJK) یا جوش نخوردن مهره‌ها، از مهم‌ترین دلایل عمل مجدد هستند و طبق مطالعات، میزان بازگشت به اتاق عمل برای این موارد بین ۳۰ تا %80 متغیر است.
- بهبودی طولانی‌مدت و حفظ سلامت ستون فقرات
بازگشت کامل به وضعیت قبل از جراحی ممکن است ۶ ماه تا یک سال طول بکشد. در این مدت، انجام تمرینات کششی ملایم، تقویت عضلات مرکزی (core) و حفظ تناسب اندام اهمیت زیادی دارد. طبق راهنماهای بین‌المللی، بسیاری از بیماران می‌توانند طبق نظر پزشک پس از ۶ ماه به ورزش‌های سبک مانند شنا و پیاده‌روی بازگردند و بعد از ۱۲ ماه به ورزش‌های شدیدتر برگردند.
- بهبودی روانی و حمایت خانواده
جراحی ستون فقرات برای نوجوانان تجربه‌ای استرس‌زا و گاه ترسناک است. نگرانی از تغییر ظاهر بدن، درد، غیبت از مدرسه یا کاهش استقلال می‌تواند باعث ناراحتی و حتی افسردگی شود. حضور مداوم خانواده، تشویق به بیان احساسات و ایجاد فرصت برای حفظ ارتباط اجتماعی، کلید عبور سالم از این مرحله است. در صورت نیاز، مشاوره روان‌شناختی نیز توصیه می‌شود.
- پرسش‌های پرتکرار بیماران و خانواده‌ها
آیا ممکن است انحراف ستون فقرات دوباره برگردد؟ در اغلب موارد نه، اما اگر جوش‌خوردگی ناقص باشد یا عارضه‌ای پیش آید، ممکن است نیاز به بررسی باشد.
آیا باید تا همیشه محدودیت داشته باشم؟ خیر. بیشتر محدودیت‌ها موقتی‌اند و طی ۶ تا ۱۲ ماه برطرف می‌شوند.
چه زمانی می‌توانم رانندگی کنم یا مسافرت بروم؟ معمولا پس از ۶ هفته برای مسافرت‌های کوتاه و پس از ۸ تا ۱۲ هفته برای رانندگی، بسته به وضعیت بیمار و تشخیص پزشک مجاز است.
آیا نیاز به جراحی مجدد وجود دارد؟ در اغلب موارد، خیر. اما برخی عوارض مانند شکستگی پیچ‌ها یا جوش نخوردن مهره‌ها ممکن است جراحی دوم را ضروری کنند.
جراحی اصلاح انحراف ستون فقرات، گام مهمی در بهبود عملکرد و کیفیت زندگی است، اما این مسیر با مراقبت و پیگیری صحیح کامل می‌شود. بیماران باید بدانند که بهبودی فرآیندی تدریجی، اما قابل دست‌یابی است. با حمایت خانواده، مراقبت صحیح و پیروی از دستورات پزشک، بازگشت به زندگی عادی نه‌تنها ممکن، بلکه بسیار موفقیت‌آمیز خواهد بود.
در پایان باید تأکید شود که در انتخاب پزشک برای جراحی اصلاح انحراف ستون فقرات، تجربه و تخصص نقشی حیاتی دارند. نتایج موفقیت‌آمیز، کاهش احتمال بروز عوارض و تسریع در روند بهبودی همگی به انتخاب صحیح جراح وابسته‌اند.
دکتر بابک میرزاشاهی، فوق تخصص جراحی ستون فقرات و دارای تجربه‌ی فراوان در درمان بیماران با انحراف ستون فقرات، یکی از پزشکانی است که بیماران می‌توانند با اطمینان کامل به دانش، مهارت و رویکرد دقیق او اعتماد کنند. مشاوره و جراحی توسط پزشکی با این سطح از تجربه، پایه‌ای محکم برای یک بهبودی موفق و پایدار فراهم می‌سازد.
بدون دیدگاه