همه‌چیز درباره‌ی بریس در اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان (AIS)
استفاده از بریس (Brace) یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های غیرجراحی برای کنترل اسکولیوز در نوجوانانی است که در سنین رشد قرار دارند. در واقع، استفاده‌ی به‌موقع و درست از بریس می‌تواند مانع پیشرفت انحنا در ستون فقرات شود و حتی در بعضی موارد از نیاز به جراحی جلوگیری کند. با توجه به تنوع انواع بریس‌ها و افزایش تعداد پژوهش‌های علمی در این زمینه، درک زمان مناسب شروع درمان و نحوه تأثیرگذاری بریس می‌تواند برای بیماران و خانواده‌هایشان چالش‌برانگیز باشد.
در این راهنما تلاش کرده‌ایم با تکیه بر جدیدترین یافته‌های علمی منتشرشده در مجله معتبر Spine Deformity، به پرسش‌ها و نگرانی‌های رایج والدین و نوجوانان پاسخ دهیم و توضیح دهیم که بریس دقیقا چه کاری انجام می‌دهد، چه افرادی کاندید مناسب این روش هستند، انواع مختلف آن چیست و چگونه می‌توان با رعایت نکاتی ساده، بهترین نتیجه را از این درمان گرفت.
- بریس چیست و چگونه عمل می‌کند؟
بریس یک وسیله‌ی ارتوپدی است که به‌صورت سفارشی برای هر بیمار ساخته می‌شود. این وسیله روی بدن (معمولا روی نیم‌تنه) بسته می‌شود و با وارد کردن فشار از بیرون به نواحی خاصی از ستون فقرات و تنه، جلوی پیشرفت انحنای ستون فقرات را می‌گیرد. هدف اصلی از بریس این نیست که ستون فقرات را کاملا صاف کند؛ بلکه هدف اصلی این است که از بدتر شدن وضعیت جلوگیری شود و ستون فقرات را تا زمان پایان رشد استخوانی کودک در وضعیتی ثابت نگه دارد.
بریس معمولا برای کودکانی تجویز می‌شود که:
- هنوز در حال رشد هستند (یعنی صفحات رشد استخوانی آن‌ها باز است)
- زاویه‌ی انحنای ستون فقرات آن‌ها بین ۲۰ تا ۴۰ درجه است
- نشانه‌هایی از پیشرفت انحنا یا احتمال بالای پیشرفت دارند
مکانیسم اثر بریس بر پایه‌ی وارد کردن نیروی مکانیکی بر بدن است؛ این نیرو رشد غیرطبیعی مهره‌ها را کنترل می‌کند و در مواردی حتی می‌تواند باعث بهبود جزئی انحنا شود. این اثر زمانی قوی‌تر خواهد بود که درمان زودتر آغاز شود، یعنی زمانی که زاویه‌ی انحراف هنوز کمتر از ۲۵ درجه است.
- چه کودکانی کاندید مناسبی برای درمان با بریس هستند؟
یکی از سؤال‌های متداول والدین این است که آیا کودکشان واقعا به بریس نیاز دارد یا نه؟ پاسخ این سؤال به عوامل متعددی بستگی دارد و تشخیص نهایی باید توسط پزشک متخصص ستون فقرات داده شود، اما به‌طور کلی، کودکانی که بیشترین سود را از بریس می‌برند عموما ویژگی‌های زیر را دارند:
- سن آن‌ها بین ۱۰ تا ۱۶ سال است.
- مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک (یعنی نوعی از انحراف ستون فقرات که علت مشخصی ندارد) هستند.
- زاویه‌ی انحنای آن‌ها در محدوده‌ی ۲۰ تا ۴۰ درجه است.
- هنوز در سنین رشد هستند (نشانه‌ی آن باز بودن صفحات رشد لگن یا پایین بودن مرحله‌ی Risser است).
- سرعت رشد آن‌ها بالاست یا به‌زودی به دوره‌ی جهش رشدی قدی وارد می‌شوند.
در یک مطالعه‌ی جدید، نشان داده شد که کودکانی که زاویه‌ی انحنای آن‌ها بین ۱۰ تا ۲۵ درجه بود و در مرحله‌ی رشد سریع قرار داشتند (یعنی Sanders Stage 1–2)، پنج برابر بیشتر احتمال داشت که انحنای ستون فقراتشان پیشرفت کند و به مرحله‌ی نیاز به بریس برسد. به همین دلیل، غربالگری و ارزیابی زودهنگام کودکان مشکوک به اسکولیوز اهمیت زیادی دارد؛ چون درمان زودهنگام با بریس می‌تواند جلوی پیشرفت بیماری را بگیرد.
- انواع بریس: تمام‌روزی و شبانه
بریس‌ها بسته به نوع طراحی و زمان استفاده، به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:
بریس‌های تمام روزی (Full-Time Braces):
این بریس‌ها، مثل بریس بوستون (Boston brace)، معمولا بین ۱۶ تا ۲۳ ساعت در شبانه‌روز استفاده می‌شوند. طراحی آن‌ها به‌گونه‌ای است که ناحیه‌ی تنه و قفسه‌ی سینه را دربرمی‌گیرند و بیشتر برای انحناهای ناحیه‌ی سینه‌ای ستون فقرات مناسب‌اند.
این نوع بریس‌ها اثرگذاری بسیار بالایی دارند، چون تقریبا در بیشتر ساعات شبانه‌روز فشار اصلاحی بر بدن وارد می‌کنند و به مرور زمان می‌توانند جلوی پیشرفت انحنا را بگیرند.
بریس‌های شبانه (Nighttime Braces):
بریس‌هایی مانند Providence brace فقط هنگام خواب (۸ تا ۱۰ ساعت شبانه) استفاده می‌شوند. این بریس‌ها معمولا برای انحناهای کمری یا کمری–سینه‌ای تجویز می‌شوند و با اعمال فشار بیشتر در زمان خواب، اصلاح انحنا را انجام می‌دهند.
در یک مطالعه‌ی معتبر که در سال ۲۰۲۴ منتشر شد، مشخص شد که پایبندی بیماران به استفاده از بریس Providence بسیار بالا بوده (حدود %98 در سه ماه اول) و آن‌هایی که منظم‌تر از بریس استفاده کرده بودند، پیشرفت انحنای کمتری داشتند. در مطالعه‌ای دیگر نیز دیده شد که در کودکانی که هنوز صفحات رشد لگن آن‌ها باز بود، استفاده از بریس شبانه در پیشگیری از جراحی بسیار مؤثر بوده و تنها ۷ تا ۸ درصد از این بیماران نیاز به عمل پیدا کردند.
- چه زمانی باید درمان با بریس را شروع کرد؟
شروع به‌موقع درمان با بریس، یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت آن است. هرچه انحنای ستون فقرات در مراحل ابتدایی‌تر تشخیص داده شود و بریس زودتر استفاده شود، احتمال جلوگیری از پیشرفت بیشتر انحنا افزایش می‌یابد.
مطالعات نشان داده‌اند که اگر درمان زمانی آغاز شود که زاویه‌ی انحنای ستون فقرات کمتر از ۲۵ درجه باشد، احتمال تثبیت یا حتی بهبود انحنا بیشتر خواهد بود. در یک پژوهش با شرکت ۲۸۳ بیمار، مشخص شد که شروع درمان در مراحل اولیه رشد و قبل از بسته شدن صفحات رشد لگن، شانس موفقیت درمان با بریس را به‌طور قابل توجهی افزایش داده است.
برای والدین، این نکته بسیار مهم است: منتظر نمانید تا زاویه‌ی انحنا زیاد شود. اگر پزشک احتمال پیشرفت انحنای ستون فقرات را مطرح کرده، بهتر است درمان با بریس را بدون تأخیر آغاز کنید.
- مدت زمان استفاده از بریس چقدر است؟
درمان با بریس معمولا بین ۱.۵ تا ۳ سال طول می‌کشد اما این مدت‌زمان بسته به میزان رشد اسکلتی کودک و پاسخ ستون فقرات به درمان ممکن است کمتر یا بیشتر شود. آنچه اهمیت بیشتری دارد، مدت‌زمان استفاده‌ی روزانه از بریس است. هرچه کودک ساعات بیشتری در طول شبانه‌روز از بریس استفاده کند، احتمال موفقیت درمان بیشتر خواهد بود.
در مطالعه‌ای روی بیماران با بریس شبانه، مشخص شد که بیمارانی که به‌طور متوسط بیش از ۸ ساعت در شب بریس می‌پوشیدند، نسبت به کسانی که کمتر از ۶ ساعت بریس استفاده می‌کردند، به‌مراتب نتایج بهتری گرفتند.
بنابراین، تعهد خانواده و نوجوان به استفاده‌ی منظم و دقیق از بریس، در کنار نظارت پزشک متخصص، از عوامل بسیار مهم در اثربخشی این درمان غیرجراحی است.
- عوامل مؤثر در موفقیت درمان با بریس
تحقیقات نشان می‌دهند که چند عامل کلیدی وجود دارند که می‌توانند احتمال موفقیت درمان با بریس را افزایش دهند:
میزان اصلاح انحنا در حین استفاده از بریس:
اگر انحنای ستون فقرات در زمانی که بیمار بریس را می‌پوشد حداقل %50 کاهش یابد، احتمال پیشرفت بیماری بسیار کاهش پیدا می‌کند. در یک مطالعه، بیماران با بیش از %50 اصلاح، %89 احتمال موفقیت در درمان داشتند.
نسبت زاویه‌ای تغییر شکل در صفحه‌ی کرونال (شاخص C-DAR):
این شاخص نسبت شدت انحنا به تعداد مهره‌های درگیر در انحراف را می‌سنجد. هرچه مقدار این نسبت پایین‌تر باشد (کمتر از ۵)، احتمال موفقیت بریس بالاتر است.
پایبندی به استفاده‌ی منظم:
استفاده‌ی مستمر از بریس، عاملی تعیین‌کننده در پیشگیری از پیشرفت انحنا است. برخی مطالعات از حسگرهای دمایی برای بررسی مدت زمان واقعی استفاده از بریس استفاده کرده‌اند و نتایج نشان داده است که پایبندی بالا ارتباط مستقیم با جلوگیری از وخامت بیماری دارد.
میزان بلوغ اسکلتی:
بیمارانی که هنوز رشد اسکلتی آن‌ها کامل نشده (مانند Risser 0 یا صفحه رشد باز)، بیشتر در معرض پیشرفت انحنا هستند. برای این گروه، درمان زودهنگام و پایدار با بریس اهمیت حیاتی دارد.
- آیا بریس برای انحناهای شدید (بیش از 40 درجه) هم مؤثر است؟
در گذشته، انحناهای بیش از ۴۰ درجه به‌عنوان مواردی در نظر گرفته می‌شدند که تنها راه درمانشان جراحی است اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که در برخی از بیماران خاص، حتی در این مرحله هم استفاده از بریس می‌تواند مؤثر باشد.
در یک مطالعه روی ۱۰۰ کودک با انحنای بالای ۴۰ درجه، حدود %42 آن‌ها توانستند بدون جراحی تنها با بریس درمان شوند. عواملی که باعث موفقیت بیشتر این گروه شدند عبارت بودند از:
- سن بالاتر در زمان شروع درمان
- اصلاح قابل توجه انحنا هنگام استفاده از بریس
- بسته بودن صفحات رشد لگن
این یافته‌ها نشان می‌دهند که حتی در انحناهای شدید هم، اگر بریس درست و به‌موقع تجویز شود، می‌تواند روند بیماری را کند کرده یا حتی جراحی را به تأخیر بیندازد.
- تأثیر استفاده از بریس بر کیفیت زندگی نوجوانان
درمان با بریس گاهی برای نوجوانان چالش‌برانگیز است؛ چون ممکن است روی احساسات، عزت‌نفس یا حتی فعالیت‌های روزمره‌ی آن‌ها اثر بگذارد. به همین دلیل، پژوهشگران ابزاری به نام «پرسشنامه‌ی کیفیت زندگی مرتبط با بریس» طراحی کرده‌اند (نسخه‌ی فارسی آن به نام P-BrQ نیز موجود است). این پرسشنامه، تأثیر بریس را در حوزه‌های مختلف می‌سنجد:
- عملکرد فیزیکی
- احساسات و هیجانات
- عزت‌نفس
- تعاملات اجتماعی
- عملکرد تحصیلی
- میزان درد
مطالعات نشان داده‌اند اگر بیمار و خانواده‌اش به خوبی از فرآیند درمان آگاه باشند و حمایت روانی مناسبی دریافت کنند، بریس تأثیر منفی چشم‌گیری بر کیفیت زندگی نخواهد داشت.
- بعد از پایان دوره‌ی درمان با بریس چه می‌شود؟
وقتی رشد اسکلتی کامل می‌شود (معمولا در مراحل Risser 4 یا 5)، استفاده از بریس متوقف می‌شود اما پیگیری منظم با پزشک همچنان لازم است تا از پایداری وضعیت ستون فقرات اطمینان حاصل شود.
در برخی موارد، به‌ویژه در اسکولیوزهای زودرس (EOS)، بیمار ابتدا تحت درمان با گچ‌گیری (Mehta casting) قرار می‌گیرد و سپس برای آن‌ها بریس تجویز می‌شود. اگر در زمان قطع گچ انحنا به کمتر از ۳۰ درجه رسیده باشد، استفاده از بریس می‌تواند به حفظ اصلاح به‌دست‌آمده کمک کند.
- پاسخ به سوالات پرتکرار والدین و نوجوانان
در طول درمان با بریس، سؤالات زیادی برای خانواده‌ها و نوجوانان مطرح می‌شود. در این بخش به پرتکرارترین سؤالات پاسخ داده‌ایم:
آیا بریس می‌تواند انحراف ستون فقرات را کاملا درمان کند؟ هدف از بریس، اصلاح کامل ستون فقرات نیست. بریس بیشتر برای جلوگیری از بدتر شدن انحنا استفاده می‌شود، اما در برخی موارد می‌تواند باعث بهبود هم شود.
آیا بعد از پایان رشد هم باید از بریس استفاده کرد؟ خیر. استفاده از بریس فقط تا زمانی مؤثر است که کودک در حال رشد باشد. بعد از تکمیل رشد، نیازی به استفاده‌ی بیشتر نیست.
آیا پوشیدن بریس درد دارد؟ ممکن است در هفته‌های اول کمی ناراحتی ایجاد شود اما بریس نباید باعث درد مداوم شود. اگر درد شدید دارید، باید با پزشک مشورت کنید.
آیا بریس باعث می‌شود نتوان ورزش یا فعالیت روزانه داشت؟ بریس‌های روزانه را می‌توان هنگام ورزش‌های شدید یا کلاس تربیت‌بدنی درآورد. بریس‌های شبانه هم معمولا فقط هنگام خواب استفاده می‌شوند و در فعالیت‌های روزانه تداخلی ندارند.
بریس، یک ابزار درمانی غیرتهاجمی و مؤثر برای مدیریت اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان است؛ به‌ویژه زمانی که در مراحل ابتدایی بیماری و با رعایت کامل دستورالعمل‌ها مورد استفاده قرار گیرد. عوامل کلیدی در موفقیت درمان عبارت‌اند از انتخاب نوع مناسب بریس، استفاده‌ی منظم و پیگیری میزان اصلاح انحنا در زمان پوشیدن بریس. تحقیقات نشان می‌دهد که حتی در بیماران با انحنای شدیدتر یا مراحل اولیه‌ی انحنا، درمان با بریس می‌تواند به‌خوبی از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
در این مسیر، مشاوره و پیگیری منظم توسط یک پزشک باتجربه، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. به‌ویژه پزشکانی مانند دکتر بابک میرزاشاهی، فوق‌تخصص جراحی ستون فقرات، می‌توانند با تجربه و دانش خود، راهنمایی دقیقی برای انتخاب نوع بریس، زمان مناسب شروع درمان و ارزیابی دوره‌ای ارائه دهند.
با آگاهی کامل، حمایت خانوادگی و نظارت دقیق پزشکی، می‌توان دوران درمان با بریس را با موفقیت و کمترین چالش پشت سر گذاشت و سلامت ستون فقرات فرزندتان را حفظ کرد.
بدون دیدگاه